Otter

2021 is door de Zoogdiervereniging uitgeroepen tot het Jaar van de Otter. Eind vorig jaar werd bekend dat de otter niet langer meer op de rode lijst staat. Geweldig nieuws, want nadat de soort in de jaren 80 bijna verdwenen was, telt Nederland door herintroductie en schonere rivieren en beken inmiddels weer zo’n 450 otters. Maar we zijn er nog niet. Want ondanks de groeiende populatie blijven de vele otterknelpunten voor problemen zorgen. Daarom zet ARK Rewilding Nederland zich in voor veilige verbindingen en natuurlijke oevers.

In Gelderland, Noord-Brabant, Limburg en grensoverschrijdend in het Interreg-gebied (langs de Rijn tot aan Düsseldorf) wordt gewerkt aan de terugkeer van de otter langs de rivieren. Dit in navolging van de succesvolle herintroductie in Overijssel en Friesland. In de afgelopen decennia is de waterkwaliteit van beken en rivieren fors verbeterd en is natuur in uiterwaarden en beekdalen hersteld. Met nog wat extra inspanningen kunnen op termijn langs de Rijntakken en de Maas nieuwe otterpopulaties tot ontwikkeling komen. 

In Gelderland is in 2010 het project “Otters in rivierenland” begonnen. ARK werkt daarin mee aan herstel van otterleefgebied, het otterveilig maken van kruispunten van wegen en watergangen en aan het bijplaatsen van otters om een brede genetische basis te waarborgen. Ook in Noord-Brabant in de regio ’s-Hertogenbosch en Oss en in het Interreg gebied langs de Rijn tussen Nijmegen en Düsseldorf wordt gewerkt aan herstel van het leefgebied en veiliger maken van de verkeersknelpunten in het project Groen Blauwe Rijn Alliantie. Otters zwemmen namelijk niet graag onder bruggen door of door duikers. Daarom steken ze dan de weg over, met alle gevolgen van dien. 

Otter, tekening: Jeroen Helmer

bergafwaarts...

Otters halen hun voedsel hoofdzakelijk uit het water. Dat is ze de vorige eeuw noodlottig geworden. Toen werden grote hoeveelheden vervuilende stoffen in het water geloosd via ongezuiverd afvalwater. Ook veelvuldig gebruik van giftige bestrijdingsmiddelen zorgde voor ernstige waterverontreiniging. Dit ging ten koste van het waterleven en de otter. Otters staan namelijk als roofdier aan het einde van de voedselketen. Ze leven van dieren die weer van kleinere dieren leven enzovoort, tot aan de allerkleinste waterbewoners. De otter krijgt daardoor binnen wat zijn prooidieren aten, inclusief de gifstoffen. Het gif stapelt zich op in de organen en vetlaag en dat schaadt zijn gezondheid en vruchtbaarheid. Daarnaast eiste het verkeer veel slachtoffers. Waarschijnlijk is eind jaren 80 de laatste otter in Nederland door een auto overreden.

... en weer op

Gelukkig is sinds de jaren ’80 en ‘90 de waterkwaliteit van de grote rivieren en beken sterk verbeterd. Een belangrijke impuls sinds 2000 is de Kaderrichtlijn Water. Deze zorgt ervoor dat de verantwoordelijke autoriteiten maatregelen nemen om de hoge gehaltes aan bestrijdingsmiddelen en nutriënten in het water te verlagen. De terugkeer van de otter staat dan ook symbool voor het succes van deze maatregelen. De visstand in beken en rivieren is inmiddels flink verbeterd. Dat is mede te danken aan de bouw van vistrappen in rivieren en beken, waardoor barrières voor vismigratie zijn geslecht. Bovendien zijn door de aanleg van nevengeulen ten behoeve van hoogwaterbescherming langs de Rijntakken, goede paaiplaatsen ontstaan. 

Ook de oevers hebben een flinke opknapbeurt ondergaan, of worden binnenkort aangepakt. Tal van planten en dieren profiteren van deze grootschalige natuurontwikkeling in beekdalen en uiterwaarden. Deze liggen nu gereed om de eerste otters een warm welkom te bieden.

come-back

De otter is in Nederland bezig met een heuse comeback. Dit is te danken aan herintroducties vanaf 2002 in de laagveenmoerassen in de Kop van Overijssel en Zuidoost-Friesland. Momenteel is er sprake van een kleine, maar groeiende populatie. Het huidige leefgebied raakt inmiddels vol en de dieren gaan vanuit de drie uitzetgebieden - Wieden, Weerribben en Rottige Meente - op zoek naar nieuwe territoria. Ook in de ruime omgeving beginnen zich nu dieren te vestigen. Bijzonder is de vestiging van otters in het Groene Hart en in de Gelderse Poort en solitaire dieren in Limburg en Noord-Brabant, gebieden ver weg van het belangrijkste leefgebied. 

De otter is dus bezig met een langzame doch succesvolle comeback nadat het dier in 1988 verdween uit Nederland. Maar de genetische basis is klein en dus is een dreigend probleem de kans op inteelt. Om dit inteeltprobleem op te lossen adviseerde onderzoeksinstituut Wageningen Environmental Research (Alterra) om niet verwante otters bij te plaatsen; en wel buiten het bestaande kerngebied in de Kop van Overijssel en omgeving. Aan de rand van het leefgebied in de Gelderse Poort zijn reeds enkele otters bijgeplaatst. Om een goede en veilige uitwisseling tussen de otterpopulaties in Nederland en Duitsland te creëren is het zaak de leefgebieden te optimaliseren maar ook de verbindingen tussen deze gebieden veilig te maken voor veel migrerende dieren.

Leefwijze

Otters zijn echte waterdieren, die vooral leven in oeverzones. Ze zijn voornamelijk 's nachts actief, maar soms ook overdag, zeker in rustige gebieden. De otter kan uitstekend zwemmen en duiken; hij kan zelfs tot 4 minuten onder water blijven! 

Otters leven solitair, uitgezonderd de vrouwtjes met jongen. De informatie-uitwisseling onderling gaat via geursporen in de uitwerpselen (spraints). Die worden daarom op opvallende plekken langs de oevers gedeponeerd. Zo weten ze of een plek al bezet is en door wie. De otter eet voornamelijk kleine witvis, maar ook baars, snoek, paling en karper. Hij eet ook amfibieën, watervogels, ratten, kreeften, mosselen en grotere insecten, in feite alles wat hij in en rond het water aantreft. In helder water spoort de otter zijn prooi met zijn ogen op. In troebel water schakelt de otter over op zijn snorharen, waarmee hij de bewegingen van vissen in het water kan voelen. Ofschoon otters een reputatie hebben als waterbewoner, zijn ze gewend ‘s nachts grote afstanden (vele kilometers) lopend af te leggen langs de oevers. Glad gemaaide oevers mijden ze liever. Dekking in de vorm van riet, ruigte of struweel hebben ze nodig om in te rusten en zich terug te trekken, maar ook om zich door te verplaatsen. Voor de otter is ecologisch herstel van de beek- en rivieroevers dan ook net zo belangrijk als het herstel van de wateren.