25 jaar ARK: wisenten

Ooit waren wisenten wijdverbreid in Europa en Azië. Van Zuid-Zweden tot Noord-Spanje en de Balkan, en van Engeland tot diep in Rusland kwamen wisenten voor. In Nederland zijn wisentbotten op de Noordzeebodem gevonden, die duiden op aanwezigheid aan het begin van het Holoceen. Toegenomen jacht en een krimpend leefgebied werd de wisent uiteindelijk fataal. Gelukkig bleef de soort behouden in dierentuinen en privéreservaten. Van daaruit is een groeiende wereldpopulatie wisenten opgebouwd, maar nog steeds is het een zeldzame diersoort en is zijn verspreiding beperkt tot een zeer klein deel van zijn oorspronkelijke leefgebied.

ARK en de Wisent

ARK streeft naar de terugkeer van sleutelsoorten in natuurontwikkeling. De wisent is zo’n sleutelsoort. Als grote grazer heeft hij grote invloed op plantengroei en kleine pionierplekken. Soorten vullen elkaar aan, faciliteren elkaar en vergroten zo hun gezamenlijke invloed op de natuur. Omdat het oerrund zijn optimum in het rivierenland had, zou wisent wel eens de grote ontbrekende grazer kunnen zijn op de Nederlandse zandgronden. Hoog tijd om ergens de proef op de som te nemen. Toen ARK gevraagd werd, sloot zij zich samen met Stichting Duinbehoud dan ook graag aan bij het toenmalige project van drinkwaterbedrijf en natuurbeheerder PWN en Stichting Kritisch bosbeheer. Beide initiatiefnemers vonden elkaar al eind jaren ’90 op een wisentsymposium. Voor het begeleidende onderzoek schoven de universiteiten van Groningen en Nijmegen aan, later aangevuld met de Universiteit Utrecht en de HAS Den Bosch.

Na twee jaar van voorbereiding werden in het voorjaar van 2007 de eerste drie wisenten in de Nederlandse natuur losgelaten, gevolgd door nog eens drie in het voorjaar daarop. Sindsdien lopen de dieren in het Kraansvlak, een duingebied tussen Overveen en Zandvoort. Eerst nog als vijfjarige proef begeleid door onderzoek, maar de deelnemende partijen zijn zo tevreden dat de proef verlengd is met nog eens vijf jaar en inmiddels (uit)gekeken wordt naar het vervolg na 2017. In een aantal stappen is het leefgebied van de wisenten vergroot tot 330 hectare in 2014 en wordt er gewerkt aan verdere gebiedsuitbreidingen. De kudde is in die zeven jaar gestaag gegroeid van zes naar negentien dieren (eind 2014).

Wisent als duinbeheerder

De wisent is onder andere teruggebracht voor het beheer van de duinen. Door de toename van stikstofneerslag en het wegvallen van konijnenvraat groeide de hoeveelheid grassen, struiken en bomen in de duinen. Bloemplanten werden zeldzaam en pioniergraslanden raakten langzaam overgroeid. PWN was benieuwd of wisenten beter dan konikpaarden en Schotse hooglanders een rol zouden kunnen spelen in het duinbeheer en –behoud. Dat bleek het geval: wisenten nemen veel zandbaden en verbinden die open plekken met hun paadjes door het gebied. Op kleine schaal kunnen de duinen nu weer stuiven en herstellen pioniergraslanden. Zandhagedis, duinviooltje, vroegeling, kandelaartje, heivlinder, kleine parelmoervlinder, zandloopkever en diverse soorten graafbijen en graafwespen profiteren. In de wisentvacht blijven tal van plantenzaden plakken om er elders weer uit te vallen. Veldhondstong en driedistel profiteren hiervan. Grassen, jonge bomen en struiken worden kort gehouden en bloemen floreren weer. Kortom: de wisent heeft zijn plek in het duinbeheer verdiend.

Wisenten breken struweel open en faciliteren daarmee paarden, die op het jonge gras afkomen. Al dat gegraas houdt het gras plaatselijk kort en met hun hoeven breken ze de grasmat open, met talloze bloemen als gevolg. Van deze korte en bloemrijke graslanden profiteren weer konijnen. De jonge boompjes en struikjes die er in opkomen zijn in trek bij ree en damhert. Zo werken alle soorten in het duin samen met als resultaat een soortenrijk en gevarieerd duin.

Publiek

Een belangrijke vraag in het project was hoe wisenten samen gaan met publiek. De spookverhalen over ‘agressieve dieren’ waren groots, de feiten onbekend. Maar na vijf jaar onderzoek is dat veranderd: wisenten blijken prima met publiek samen te gaan. Wel gedragen ze zich als echt wild: ze gaan mensen uit de weg en zijn niet veel dichter te benaderen dan 50 meter. Inmiddels loopt er dan ook een wandelpad door het westelijk deel van het wisentenleefgebied in het Kraansvlak. Buiten het broedseizoen staan bezoekers hier geregeld oog in oog met wisenten, zonder dat dit tot problemen leidt.  Het afgelopen jaar zijn proefexcursies met ruiters uitgevoerd en wederom blijkt dat de wisenten zich rustig houden.

Wisenten en mens gaan goed samen

Who’s next?

In het Kraansvlak zijn vanaf 2009 jaarlijks kalfjes geboren en groot geworden. De groei van de kudde gaat sneller dan de gebiedsuitbreiding. Daarom is een deel van de kudde inmiddels voor andere gebieden beschikbaar. Gelukkig zien nu ook andere gebiedsbeheerders de meerwaarde van wisenten in. Niet alleen voor natuurbeheer, maar ook als wezenlijk onderdeel van het ecosysteem, als publiekstrekker en tot behoud van deze oorspronkelijke Europese grazer. Binnenkort lopen er dan ook wisenten op de Veluwe, en misschien wel op Schiermonnikoog of in de Maashorst. ARK blijft zich in elk geval inzetten voor de terugkeer van deze oorspronkelijke grazer in de Nederlandse natuur.

ARK 25 jaar Wisent