U bent hier

Ooggetuige van ontmoeting tussen wolven en wisenten

15-11-2023|DOORARK Rewilding Nederland

Op een zonnige ochtend, tijdens een controle van wisenten op de Veluwe, stonden drie natuurbeheerders doodstil, met kippenvel. Het drietal, werkzaam voor Staatsbosbeheer, ARK Rewilding Nederland en FREE Nature, zagen hoe enkele wolven de wisentkudde op de Veluwe benaderde. Hoe bijzonder dit was, ging niet aan hen voorbij. Deze historische ontmoeting illustreert een comeback van natuurlijke processen en het herstelvermogen van de natuur. Dat geeft veel hoop voor verder herstel van natuur, in een land dat weer leert samenleven met haar natuur.  

Europese bizon

Op de Veluwe leven sinds 2016 weer wisenten. Dit zijn Europa’s grootste, inheemse landzoogdieren, ook wel Europese bizons genoemd. Er leven enkele kuddes wisenten in de Nederlandse natuur, geherintroduceerd vanwege hun waardevolle bijdrage als grazer. Door hun formaat en dieet zijn ze van toegevoegde waarde naast konijnen, ree, herten en zwijnen. Op de Veluwe bijvoorbeeld, zijn ze een van de weinige soorten die actief Amerikaanse vogelkers blijken te eten. Andere plekken waar weer wisenten in het wild leven zijn het Kraansvlak in bij Zandvoort, de Maashorst in Brabant, Natuurpark Lelystad en de Slikken van de Heen in Zeeland. 

Onderdeel van een ecosysteem 

De wisenten op de Veluwe komen dagelijks in contact met de andere dieren die daar leven, zoals wilde zwijnen, edelherten en vossen. Sinds enkele jaren leven er weer wolven op de Veluwe. Wolven hebben grote leefgebieden en kunnen dus ook bij de wisenten komen. Wolven jagen vooral op oude, zwakke of zieke dieren. Een wisent is met zijn 400 kilo indrukwekkend groot en is door zijn formaat, hoorns en hoeven voor een wolf zeer risicovol om te bejagen.  

Wisentkalf kwetsbaar familielid 

Deze zomer werd er bij de wisenten een kalfje geboren. Bij een routinecontrole van het kalfje, de moeder en de rest van de kudde, zagen de beheerders iets spectaculairs. Drie wolven liepen in snelle pas richting de kudde wisenten. Wellicht roken de wolven de nageboorte en kwamen ze tijdens hun ronde langs de prooidieren opportunistisch kijken of er iets te halen viel. De gealarmeerde wisenten gingen er vandoor en uit GPS-gegevens blijkt dat zij al zigzaggend door het bos zijn gerend. De wolven zijn er vermoedelijk even achteraan gegaan, maar helemaal zeker weten we dat niet: het gesloten bos maakte het onmogelijk om te zien. De beheerders zochten de kudde even later weer op en troffen alle dieren, inclusief het kalfje, alweer rustig herkauwend aan.  

Wat hebben we gezien? 

Judith Slagt van ARK Rewilding Nederland vertelt: “Ik was net gearriveerd toen we zagen dat de wisenten zich vreemd gedroegen. De grote stier nam, na een tijdje staren, een sprintje om zich aan te sluiten bij de kudde die aan de bosrand stond. Pas iets later zagen wij mensen wat de wisenten allang doorhadden: wolven! Het was spectaculair om te zien hoe de wolven heel doelgericht, vlot lopend maar niet rennend, op de kudde afgingen. Er was geen twijfel mogelijk over waar ze naar toe gingen.”

“Wisenten zijn grote dieren die zich niet snel aan de kant laten zetten. Maar dit moment was ook voor deze dieren duidelijk heel spannend: met veel kabaal vluchtten ze het dichte bos in. Door bomen en struiken hebben we daarna niets meer kunnen zien, maar de leidkoe (het oudste vrouwelijke dier) heeft een halsbandzender met GPS om. Dankzij de techniek konden we toch enigszins volgen wat er gebeurde. We zagen dat de wisenten op hoge snelheid kriskras door het bos zijn gerend, om toen weer te hergroeperen aan de rand van het bos. Na een tijdje zijn we voorzichtig polshoogte gaan nemen, en vonden ze toen al herkauwend terug. Verbazingwekkend hoe rustig ze waren zo kort na zo’n gebeurtenis! Dat geeft voor mij ook wel aan dat dit niet iets vreemds voor ze is: deze dieren weten hoe ze moeten reageren en ze weten ook wanneer het gevaar weer voorbij is. Dat is het grote voordeel van een sociale kudde met dieren die zich vertrouwd voelen in hun omgeving en met hun kudde.”

“Het was ook fantastisch om te zien dat de wisenten instinctief weten hoe ze moeten reageren. Ik kreeg niet de indruk dat de wolven echt aan het jagen waren, omdat ze een relaxed tempo aanhielden. Maar ze kwamen wel testen: Kunnen we hier iets te eten halen?”

“Ik kon mijn ogen niet geloven: allereerst natuurlijk omdat we op klaarlichte dag wolven zagen, drie zelfs! Het was voor mij de eerste keer dat ik ze in het wild in Nederland heb gezien, terwijl ik midden in hun leefgebied woon. Maar de interactie met de wisenten, en hoe die soorten op elkaar reageerden, dat was écht indrukwekkend. De laatste keer dat de mens getuige kon zijn van wolven die op wisenten jagen was in de vroege middeleeuwen. De wisenten zijn sindsdien door mensen bejaagd en ook de wolven werden vervolgd totdat er geen enkel dier meer in ons land was.”

Sociale kudde biedt beste bescherming 

Wisenten leven in een kudde die het hele jaar rond in de natuur leeft en haar eigen kostje bij elkaar moet zoeken. De kudde heeft een sociale structuur, waarbij de meest ervaren koe de leiding heeft. Zij heeft veel gebiedskennis en weet bijvoorbeeld op welke plekken er genoeg te eten is.  

Bij gevaar helpen alle volwassen dieren in de groep mee met de verdediging. Als de wisenten bijvoorbeeld een hond zien, gaan ze in een linie staan met hun hoorns naar het gevaar toe, waarbij de kalfjes achter of tussen hen in beschutting zoeken. Uit het buitenland weten we dat wisenten soms ook een beschermende ring vormen rondom de meer kwetsbare jonge dieren.  

De wisenten op de Veluwe zullen de wolven al vele malen hebben geroken en wellicht ook hebben gezien, maar een echte ‘test’ zoals de wolven nu op de kudde uitvoerden, zal nog niet vaak zijn voorgekomen. Als beheerders zagen we voor deze gebeurtenis al veranderingen in de kudde. Voorheen zonderde een zwangere koe zich af van de kudde in de dagen rondom de geboorte om zo in alle rust het kalfje ter wereld laten komen. Dit jaar werd het kalfje vrijwel direct na de geboorte bij de kudde gezien. Dit kan erop wijzen dat de wisenten vanwege de aanwezigheid van de wolven voorzichtiger worden en de veiligheid van de kudde opzoeken. Ook bij runderen, zoals de Sayaguesa-runderen die op Planken Wambuis bij Ede leven, is deze gedragsverandering vastgesteld.  

Van dichtbij meekijken

Op de Veluwe staan twee mineraalblokken, waarmee wisenten en ander wild hun mineraalbehoefte kunnen aanvullen. Om het gebruik van de mineraalblokken goed te kunnen observeren, heeft kuddebeheerder Arjen Boerman van FREE Nature bij beide blokken een wildcamera geplaatst. Op de vele beelden zijn naast de wisenten, ook regelmatig wilde zwijnen, edelherten, reeën, dassen, vossen en verschillende soorten vogels waargenomen. Én de wolf. Vaak werd er slechts een enkel individu gezien, maar sinds de interactie tussen de wolven en de wisenten waar de beheerders bij waren is ook de gehele roedel op beeld waargenomen.

“De wildcamera stelt ons in staat om van zeer dichtbij mee te kijken. Zo is op recente beelden te zien hoe de wolvenroedel de camera passeert en daarna loert naar iets wat buiten beeld staat. Niet veel later komen de wisenten in beeld, terwijl één van de wolven ze rustig liggend bestudeert. Dan komt de rest van de kudde tevoorschijn. Te zien is hoe de moederkoe haar kalf zoogt. Ze staan samen rustig in het midden van de kudde, terwijl zij en de rest de omgeving in de gaten houdt. Dat onderschrijft de kracht van een sociale kudde: de wisenten voelen zich veilig in hun familiegroep. Beide soorten bewaren de rust, maar zijn duidelijk zeer alert”, schetst Arjen Boerman de bijzondere beelden. “Deze interactie tussen roofdier en prooi hoort bij de natuur.”

unieke beelden tonen interactie tussen

wolven en wisenten op de veluwe 
Een van de twee wolven loert naar iets buiten de camera.
Een van de twee wolven loert naar iets buiten de camera.

Een wisent en de liggende wolf observeren elkaar. © Arjen Boerman
De wisenten komen dichterbij, de kudde en de liggende wolf observeren elkaar. © Arjen Boerman

De wisentenkoe zoogt haar kalf. Ze vertrouwt op de bescherming van de kudde.
De wisenten ervaren dat er geen gevaar is en blijven staan. De wisentenkoe gaat vervolgens haar kalf zogen, zij vertrouwt op de bescherming van haar kudde.

Met dank aan de wildcamerabeelden van Arjen Boerman, kuddebeheerder bij FREE Nature.